Najstarszą dzielnicą Zabrza są Biskupice, po raz pierwszy wymienione w 1243 roku w dokumencie księżnej kaliskiej, Violi. Powstały one jakiś czas prędzej, należały do Ujazdu, włości biskupa wrocławskiego. Pierwsza wzmianka o Zabrzu zapisana została w "Rejestrze Ujazdu". Dokument ten spisany został pomiędzy 1295 a 1305 rokiem, zaś Zabrze występuje w nim pod nazwą "Sadbre", która oznacza miejsce za debrami, czyli porosłymi dołami z płynącym wśród wzgórz strumieniem. 

Wcześniejsze sugestie jakoby nazwa Zabrze powstała od określenie osady "za brzegiem", w której to nazwie z czasem zatarła się końcówka, zostały w ostatnich latach odrzucone. W początkach istnienia wioski, jej usytuowanie było niezwykle malownicze. Na górzystym terenie wokół osady rosły bory i dąbrowy. Obszar Zabrza wynosił w tym czasie 60 wielkich włók, czyli około 2400 morgów. Część stanowiły ziemie uprawne, część lasy i grzęzawiska. Zabudowania wsi rozciągały się długim rzędem wzdłuż drogi (obecna ul. Staromiejska) wiodącej w kierunku zachodnim do Gliwic, a we wschodnim do wymienionego w tym samym Rejestrze Zaborza.  

Mieszkańcy Zabrza, jak i pobliskich okolic, żyli głównie z uprawy roli. Z czasem poczesne miejsce zajęła uprawa chmielu. Na granicy Gliwic i Zabrza leżało wielkie "Chmielnicisko", o którego posiadanie toczyły one zawzięty spór w XVII wieku. Miejscowi chłopi uprawiali także len, który przędziono i tkano domowym sposobem.

I kto by pomyślał , że Zabrze stanie się tak wysoko rozwiniętym miastem...