Dokument lokacyjny dla Torunia został wystawiony 28 grudnia 1233 r. przez wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Hermana von Salza i preceptora na Słowiańszczyznę i Prusy Hermana Balka. Toruń został zatem założony przez Krzyżaków i podlegał ich zarządowi aż do 1454 r., kiedy w ramach tzw. inkorporacji został włączony w granice Rzeczypospolitej (za czasów króla Kazimierza Jagiellończyka).

O znaczeniu Krzyżaków dla Torunia przypomina średniowieczny rodowód miasta, w tym wiele zabytków najwyższej klasy, które powstały w okresie sprawowania przez Krzyżaków władzy w Toruniu. Fundacji zakonnej Toruń zawdzięczał wybudowanie monumentalnych, gotyckich kościołów, istniejących do dziś: św. Janów, św. Jakuba, Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny oraz niestniejącego: św. Mikołaja.

Akt lokacji Torunia, później nazywany przywilejem chełmińskim, dał początek prawu chełmińskiemu. Na jego podstawie w  Prusach i sąsiednich krajach w ciągu ponad 500 lat nadano prawa dwustu kilkudziesięciu miastom.

Siedzibą krzyżackiej załogi w Toruniu był zamek - powstał w połowie XIII wieku na miejscu istniejącego wcześniej, zniszczonego grodu. Wybór miejsca sprawił, że zamek nie powstał na planie prostokąta, tak jak większość zamków krzyżackich, ale na planie podkowy, skierowanej dwoma końcami w kierunku Wisły. Jego centralnym miejscem była olbrzymia, ośmiokątna  wieża. Zachowane do naszych czasów gdanisko (zamkowa toaleta) powstało najprawdopodobniej pod koniec XIII wieku.

Niestety, toruński zamek krzyżacki, położony tuż nad brzegiem Wisły, został zniszczony przez mieszczan toruńskich w 1454 r. Następstwem tego wydarzenia było złożenie przez torunian hołdu wierności Rzeczypospolitej i przysięgi posłuszeństwa królowi Kazimierzowi oraz jego następcom.